Сумын танилцуулга

СУМЫН ЕРӨНХИЙ ТАНИЛЦУУЛГА:

Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум нь анх 1924 оны эхээр Ёст бэйс гэх /хуучин цогтой гүний хошуу/ хошууг Сүж уулын хошуу болгон байгуулсан боловч Ардын Их хурлын 10-р сарын 24 ны 39 дүгээр тогтоолоор татан буулгаж Сүж сум болгон Их Дулаан Уулын хошуунд харъяалуулжээ.

1931 онд төрийн байгуулалтын хуучин тогтолцоог өөрчилж аймаг хошуудыг татан буулгах, орон нутгийн засаг захиргааны шинэ зохион байгуулалт хийхээр шийдвэрлэж 1931 оны 2 сарын 7 ны өдрийн Улсын бага хурлын тэргүүлэгчдийн 5-р тогтоолоор “Их дулаан уулын харъяаллаас тусгаарлан /Цогтой гүний хошуу/ нэрийг халж “Эрдэнэ бүрэн уул” сум гэж байхаар заажээ.

Их дулаан уулын хошуунд аймаг байгуулалтын түр хороо /одоогийн Алтан ширээ сумын нутаг Сайн усанд 1931 оны 5-р сарын 20-ны өдрөөс эхлэн хуралдаж, Улсын бага хурал, Засгийн газрын 18-р тогтоолыг хэрэгжүүлж Дорноговь аймгийг 23 сум, 415 хоринтойгоор батлагдахад “Эрдэнэ” сум 8 багтайгаар  анх “Замын долоод” гэдэг газар төвлөрчээ.

1940 онд Аюуш даргатай Эрдэнэ сум/ 1940 онд Замын Долоодод байхдаа/ 80 мянган толгой  мал өсгөснөөрөө “Хөдөлмөрийн гавъяаны одон”-гоор шагнагдаж байсан.

1957 онд анх “Мандах” нэгдэл болон улмаар 1958 онд “Амьдралын зам” нэгдэл байгуулагдаж, 817.7 мянган га нутаг, 434 гишүүн, нийгмийн өмчийн 41.1 мянган толгой мал, 1,2 сая төгрөгийн мөнгөн орлоготой, 2,8 сая төгрөгийн үндсэн хөрөнгө бүхий хөдөө аж ахуйн томоохон салбар болж, хөгжсөөр сүүлдээ сум нэгдэл болсон байна.

Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум нь 959.6 мянган га нутаг дэвсгэртэй, Засаг захиргааны 5 багтай, 2409  хүн амтай, 2409 хүн амтай, 1239 эрэгтэй, 1170 эмэгтэй байна.

ГАЗАР ЗҮЙН БАЙРШИЛ:

Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум нь аймгийн өмнөд хэсэгт:-Улаанбаатар хотоос 600 км, -Сайншанд хотоос 100 км, -Замын-Үүд сумаас 130 км зайд байрладаг.

Тус сум нь өмнөд талаараа БНХАУ, бусад хэсгээрээ өөрийн аймгийн Замын-Үүд, Улаанбадрах, Өргөн сумдтай хиллэдэг.

БАЙГАЛЬ ГАЗАРЗҮЙН ОНЦЛОГ:

Далайн төвшинээс дээш 966 м өндөрт өргөгдсөн. Сумын нутаг дэвсгэр нь говь хээр, гүвээ толгод бүхий мал аж ахуй эрхлэхэд тохиромжтой. Байгалийн сайн чанарын шавар, элс, зос, гөлтгөнө зэрэг байгалийн баялагтай. Заг, хайлаас, шаваг, бударгана, таана, хүмүүл, хялгана, хазаар зэрэг ургамал ургадаг. Уулархаг газар нутгаараа аргаль, угалз байх бөгөөд ихэнх нутгаар үнэг, чоно, хярс, мануул, шилүүс, дорго зэрэг үслэг ан амьтдаас гадна дэлхийд ховордсон хулан, хар сүүлт зэрэг ан амьтад байдаг.

ТУСГАЙ ХАМГААЛАЛТТАЙ ГАЗАР НУТАГ

Байгалийн нөөц газраар Бүрдэнэ булгийг Улсын тусгай хамгаалалтанд 2011 авсан. Бүрдэнэ булгийн байгалийн баялагийг ашиглан говийн бүсэд аялал жуулчлал хөгжүүлэх, элсэн сувиллын үйл ажиллагааг явуулж байна. 

ТАХИЛГАТ УУЛС

Тус сумын нутагт дэвсгэрт орших олон түүх соёлын дурсгалт газрууд бий.  Сумын байгалийн үзэсгэлэнт газар буюу арван гайхамшиг нь бүрдэнэ булгийн элсэн манхан, Бүлээн овооны гэрэлт хөшөө, Морьтын хад тоон бургастай, Мөнхийн ам, Эрдэнэ овоо/тоон бургастай/, Уртын булаг, Дулааны говь, Улаан хайрхан, Баяртын овоо, Самбуугийн агуй зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт тогтоцууд байдаг.

ЦАГ УУРЫН НӨХЦӨЛ:

Уур амьсгалын хувьд хуурайдуу, дулаавтар мужид багтдаг.  

            Эх газрын эрс тэс уур амьсгалтай, агаарын температурын үнэмлэхүй их хэмжээ нь 33,6⁰С, өвөлдөө хүйтэн боловч, зундаа аагим халуун болно.

Харин зуны улиралд агаарын температур дундажаар 23,5⁰С дулаан, гэтэл өвөл нь дундажаар -15,8⁰С хүйтэн болдог нь дулаан, хүйтний хэлбэлзэл ихтэй.

Өвөлдөө цас орон шуурч, хавартаа шороон шуурга ихтэй.

• 1 дүгээр сарын дундаж температур нь -12,8 ⁰С
• 7 дугаар сарын дундаж температур нь+20,4 ⁰С
• Жилийн салхины дундаж хурд 8 м/с
• Жилийн хур тунадасны нийлбэр хэмжээ 123,9 мм

ГАЗАР НУТАГ:

Нийт газар нутгийн хэмжээ 959204 га.

ИНЖЕНЕРИЙН ДЭД БҮТЭЦ, ЗАМ ТЭЭВЭР:

Эрдэнэ сум нь дэд бүтцийн хувьд бизнесийн хөгжилд таатай нөлөөлөхүйц хөгжсөн гэж үзэх үндэслэлтэй юм. Тус сумын нутгаар Замын-Үүд – Улаанбаатарын босоо тэнхлэгийн авто замтай, 24 цагийн цахилгааны эх үүсвэртэй.  Үүрэн телефоны 4 оператор болон интернэтийн сүлжээнд бүрэн холбогдсон.  Албан байгууллага, аж ахуйн нэгж байгууллага, зарим айл өрхүүд дулааны болон цэвэр усны нэгдсэн шугам сүлжээнд холбогдсон.

МАЛ СҮРГИЙН БҮТЭЦ:

Сумын хэмжээнд 2020 оны жилийн эцсийн байдлаар 164885 толгой мал тооллогдсноос тэмээ 29958 адуу 15199, үхэр 8825, хонь 60047, ямаа 77819 байна. Малчин өрх нь 329 байна.

УС ХАНГАМЖ:

Сумын төв нь Бүхлийн хөндий буюу сумын төвөөс 18 км-д орших гүний худгаас цэвэр усны шугам татаж ундны усны эх үүсвэрээ хангадаг.

Тус сум нь 250 м3 багтаамжтай 2 усан сантай. 

ОРОН СУУЦНЫ ХАНГАМЖ:

Сумын хэмжээнд инженерийн бүрэн хангамжинд холбогдсон 112 орон сууцанд айл өрхүүд амьдарч байна.